Rối loạn lưỡng cực được đặc trưng bởi các giai đoạn hưng cảm và trầm cảm, hoặc các giai đoạn hỗn hợp. Khi bị bệnh thì sẽ thường biểu hiện ở một giai đoạn ưu thế như hưng cảm, hay cực trầm hợp, một số ít người bệnh biểu hiện giai đoạn hỗn hợp. Nguyên nhân là do sự kết hợp của nhiều yếu tố như di truyền, thay đổi mức độ chất dẫn truyền thần kinh trong não, và các yếu tố tâm lý xã hội lên người bệnh …
Nguyên nhân của rối loạn lưỡng cực
- Di truyền học:
- Khi bố mẹ, ông bà, anh em ruột mắc rối loạn lưỡng cực thì người bệnh có nguy cơ mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cực cao hơn nhiều lần.
- Có thể có các yếu tố di truyền ảnh hưởng đến độ tuổi khởi phát và mức độ nặng của các Rối loạn lưỡng cực.
- Mất cân bằng trong chất dẫn truyền thần kinh hoặc hormone
- Yếu tố môi trường:
- Các căng thẳng, stress trong cuộc sống có thể làm khởi phát cơn trầm cảm cảm/ hưng cảm của rối loạn cảm xúc lưỡng cực đầu tiên.
- Các nghiên cứu trên thế giới còn cho thấy, khi 1 người gặp càng nhiều stress trong công việc, học tập thì nguy cơ tái phát các giai đoạn của rối loạn cảm xúc lưỡng cực càng nhiều
Triệu chứng của rối loạn lưỡng cực
Rối loạn lưỡng cực thường bắt đầu với một giai đoạn cấp tính của các triệu chứng, sau đó là một chu kỳ lặp lại của sự thuyên giảm và tái phát. Sự thuyên giảm thường hoàn toàn, nhưng nhiều bệnh nhân vẫn có các triệu chứng tồn dư, và một số người thậm chí gặp khó khăn trong việc hoạt động ở nơi làm việc. Các đợt tái phát là những giai đoạn riêng biệt của các triệu chứng có độ cường độ cao hơn, bao gồm hưng cảm, trầm cảm, trầm cảm nhẹ, hoặc sự kết hợp của các triệu chứng trầm cảm và hưng cảm.
Các chu kỳ này kéo dài từ vài tuần đến 3 đến 6 tháng; thời gian của giai đoạn trầm cảm thường dài hơn so với giai đoạn hưng cảm hoặc trầm cảm.
Khoảng thời gian giữa các giai đoạn – từ khi một giai đoạn bắt đầu đến khi giai đoạn tiếp theo xuất hiện – thay đổi đối với mỗi bệnh nhân. Một số bệnh nhân có các giai đoạn không thường xuyên, có thể chỉ trải qua vài giai đoạn trong đời, trong khi một số khác có chu kỳ nhanh (thường được định nghĩa là ≥ 4 giai đoạn/năm).
Có khả năng tự tử hoặc tự tử thành công ở bệnh nhân mắc rối loạn lưỡng cực. Tỷ lệ tự tử trên đời của họ được ước tính ít nhất gấp 15 lần so với dân số chung.
Hưng cảm
Một giai đoạn hưng cảm được xác định là ≥ 1 tuần có tâm trạng vui vẻ quá mức, tăng cường hoặc dễ kích động liên tục và tăng hoạt động hoặc năng lượng cùng với ít nhất ≥ 3 triệu chứng sau:
- Tăng tự tin hoặc tự tin quá mức
- Giảm nhu cầu ngủ
- Nói nhiều hơn bình thường
- Tư duy phi tán
- Khó tập trung
- Tăng các hoạt động mục tiêu
- Tham gia vào hoạt động có nguy cơ cao (ví dụ, mua sắm quá mức, đầu tư rủi ro)
Những người hưng cảm có thể tham gia vào các hoạt động vui vẻ, nguy hiểm mà không cần phải nghỉ ngơi, vượt qua mức, và kích động (ví dụ, cờ bạc, thể thao mạo hiểm, hành vi tình dục quá đà) mà không nhận ra nguy cơ. Các triệu chứng nặng nề đến mức họ không thể thực hiện các nhiệm vụ cần thiết (công việc, học tập). Các quyết định không sáng suốt, chi tiêu không cân nhắc và các quyết định cá nhân khác có thể gây ra hậu quả không thể phục hồi được.
Trong giai đoạn hưng cảm, người bệnh có thể ăn mặc một cách rực rỡ và thường nói chuyện với tốc độ nhanh, không ngừng nghỉ. Họ có thể nảy ra các ý tưởng một cách nhanh chóng. Dễ phân tâm, họ có thể liên tục nói nhảy từ chủ đề này sang chủ đề khác. Tuy nhiên, họ thường tin rằng họ đang ở đỉnh cao tinh thần của họ.
Sự thiếu kiểm soát và tăng cường hoạt động thường dẫn đến hành vi nguy hiểm. Do đó, họ có thể trở nên nguy hiểm đối với chính họ hoặc người khác. Sự tăng cường hoạt động tinh thần được bệnh nhân cảm nhận là tư duy phi tán và được chẩn đoán là tư duy phi tán thông qua đánh giá của bác sĩ.
Hưng cảm loạn thần
Đây là một biểu hiện nặng hơn, với những triệu chứng loạn thần như hoang tưởng, ảo giác kèm theo. Bệnh nhân có thể trải qua hoang tưởng phóng đại hoặc bị theo dõi (ví dụ, về việc là Chúa Giêsu hoặc bị FBI theo dõi), và thỉnh thoảng có ảo giác. Bệnh nhân có biểu hiện tăng hoạt động rõ hệt, các hành vi thiếu kiểm soát. Tình trạng cảm xúc không ổn định thường gia tăng, tính cách dễ bị kích thích.
Hưng cảm nhẹ
Nó liên quan đến một giai đoạn riêng biệt kéo dài ít nhất 4 ngày. Giai đoạn này bao gồm ít nhất 3 trong số các triệu chứng bổ sung được liệt kê dưới đây:
- Khí sắc tăng cao.
- Nhu cầu ngủ giảm trong khi năng lượng trong người tăng đáng kể (làm mọi việc nhưng không thấy mệt mỏi).
- Tăng hoạt động.
Trầm cảm
Một giai đoạn trầm cảm được xác định bởi các đặc điểm tiêu biểu của trầm cảm nặng; để được chẩn đoán, giai đoạn này cần phải có ít nhất ≥ 5 trong số các dấu hiệu sau trong vòng 2 tuần liên tục, trong đó một trong những dấu hiệu này phải là khí sắc trầm hoặc mất mọi quan tâm hoặc sự mất hứng thú, tất cả các triệu chứng phải xuất hiện gần như hàng ngày:
- Tâm trạng buồn chán phần lớn trong suốt ngày
- Sự giảm sút về sự quan tâm hoặc hứng thú trong tất cả hoặc hầu hết các hoạt động trong suốt cả ngày.
- Sự thay đổi cân nặng đáng kể (>5% tăng hoặc giảm) hoặc thay đổi trong khẩu vị
- Vấn đề về giấc ngủ (thường là mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều)
- Sự kích động hoặc chậm chạp tâm thần và vận động được quan sát bởi người khác
- Sự mệt mỏi hoặc mất năng lượng
- Cảm giác vô ích hoặc tự trách bản thân quá mức
- Suy giảm khả năng tập trung hoặc suy nghĩ
- Suy nghĩ liên tục về tử vong hoặc tự tử, có ý định tự sát, hoặc có kế hoạch cụ thể về tự sát
Đặc điểm giai đoạn hỗn hợp
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực giai đoạn hỗn hợp được xác định khi các biểu hiện hưng phấn và trầm cảm diễn ra đồng thời hoặc xen kẽ nhau với tốc độ biến đổi nhanh. Ví dụ, một người trong giai đoạn hỗn hợp có thể đang khóc không kiểm soát được nhưng một lúc sau họ có thể vui cười quá mức
Phương pháp điều trị rối loạn cảm xúc lưỡng cực
Điều trị rối loạn cảm xúc lưỡng cực
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực được điều trị bằng nhiều phương pháp khác nhau.
- Thuốc:
- Thuốc ổn định khí sắc: Bao gồm các loại thuốc như Carbamazepine, Lamotrigine, Valproate.
- Thuốc chống loạn thần: Bao gồm Olanzapine, Quetiapine, Lurasidone, Cariprazine. Chúng giúp giảm các triệu chứng rối loạn tâm thần như ảo giác, ảo giác, v.v.
- Thuốc chống trầm cảm: Bao gồm Sertraline, Fluoxetine, Citalopram, Desvenlafaxine, Duloxetine, Levomilnacipran, Venlafaxine. Chúng ổn định tâm trạng thay đổi.
Lưu ý: khi sử dụng các thuốc này cần được kê đơn bởi bác sĩ.
- Tâm lý trị liệu:
- Có nhiều phương pháp trị liệu tâm lý như liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp gia đình, liệu pháp nhịp sinh học…
Phòng ngừa:
Bạn có thể tự giúp mình gia tăng nguồn sức mạnh bản thân và cách ứng phó với stress trong cuộc sống:
- Cân đối chế độ ăn uống với đủ chất dinh dưỡng.
- Tập thể dục đều đặn hằng ngày.
- Xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp với mọi người xung quanh hoặc tìm kiếm một người bạn thân
- Tăng cường tiếp xúc và trò chuyện với mọi người, tham gia hoạt động xã hội và tập thể, cũng như du lịch.
- Đảm bảo ngủ đủ giấc và không lạm dụng chất kích thích
Nếu bạn và người thân có các vấn đề trên thì hãy liên hệ trực tiếp tới ThS. BSNT. Ngô Tuấn Khiêm – Nghiên cứu sinh – Tiến sĩ Trường Đại học Y Hà Nội – Bác sĩ giỏi tại Bệnh viện Bach Mai, để đánh giá và tư vấn biện pháp điều trị tốt nhất dành cho bạn.
Với phương châm tất cả vì sức khỏe tinh thần người Việt, lan tỏa tri thức, giúp đỡ cộng đồng nhiều nhất có thể, hàng tháng Bác sĩ có hàng trăm suất tư vấn và điều trị miễn phí cho những người có hoàn cảnh khó khăn. Nếu bạn và người thân cần sự giúp đỡ của Bác sĩ, hãy liên hệ qua SĐT: 096.248.2813.
