Trong số các ngành nghề, ngành tâm lý học vẫn còn khá mới mẻ đối với nhiều người, và điều này khiến cho các bậc phụ huynh cảm thấy không chắc chắn khi cân nhắc việc đưa con cái đến gặp các chuyên gia tâm lý. Khi đối mặt với những vấn đề tâm lý của trẻ em, phụ huynh thường có hai quan điểm trái ngược: một số cho rằng trẻ em ở độ tuổi này không có gì phải lo lắng hoặc buồn bã, trong khi một số khác lại lo sợ vì liên tưởng đến các bệnh lý tâm thần nghiêm trọng.
Tuy nhiên, cần phải nhận thức rằng sức khỏe tinh thần là một phần quan trọng không kém sức khỏe thể chất. Có nhiều trẻ em gặp phải vấn đề tâm lý, dẫn đến rối loạn trong cuộc sống hàng ngày và học tập, thậm chí gây ra đau đớn về mặt thể chất. Các yếu tố từ gia đình, trường học, và bạn bè có thể là nguyên nhân gây ra những khó khăn tâm lý cho trẻ ở mọi lứa tuổi.
Khi nào cần đưa trẻ đi gặp chuyên gia tâm lý?
Cha mẹ là người đầu tiên nhận biết được những vấn đề tâm lý của con thông qua việc lắng nghe và quan sát. Sự tương tác và giao tiếp giữa cha mẹ và con cái có ý nghĩa rất lớn trong việc xây dựng một mối quan hệ tin cậy và an toàn, giúp trẻ có thể mở lòng chia sẻ những khó khăn của mình. Cha mẹ có thể nhận ra những thay đổi trong hành vi, lời nói, và cảm xúc tiêu cực của trẻ. Khi mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái không còn tốt đẹp, gây ra sự bất an và ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, đó là lúc cần sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý.
Trong trường hợp gia đình trải qua những biến cố lớn như chuyển nhà, thay đổi trường học, hoặc mất mát, trẻ cần sự hỗ trợ từ những chuyên gia tâm lý. Những tổn thương tinh thần, dù có thể đã bị lãng quên, vẫn ảnh hưởng sâu sắc đến trẻ và gia đình. Những vết thương lòng này khó có thể lành lại nếu không có sự can thiệp của các chuyên gia tâm lý.
Một yếu tố quan trọng khác cần được chú ý là các dấu hiệu của rối loạn phát triển ở trẻ. Những bất thường này thường xuất hiện từ khi trẻ còn nhỏ, như chậm nói hoặc chậm phát triển các kỹ năng vận động. Đây có thể là những dấu hiệu cảnh báo về nguy cơ mắc các rối loạn như tự kỷ, chậm phát triển, hoặc rối loạn ngôn ngữ. Nếu không được nhận biết và can thiệp kịp thời, những vấn đề này có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng cho cuộc sống sau này của trẻ
Nhận biết các vấn đề trẻ tự kỷ để đi tư vấn, khám sớm
Rối loạn phổ tự kỷ đặc trưng bởi khó khăn trong việc tương tác và giao tiếp xã hội, cùng với các hành vi và sở thích có xu hướng bị giới hạn và lặp lại. Trẻ tự kỷ có thể sở hữu trí tuệ cao, trí tuệ ở mức trung bình, hoặc gặp trở ngại trong việc học. Các biểu hiện của tự kỷ ở trẻ em thay đổi theo từng giai đoạn phát triển, vì vậy việc cha mẹ nhận biết sớm các dấu hiệu của tự kỷ theo độ tuổi là quan trọng để phát hiện và can thiệp kịp thời, giúp trẻ học được những kỹ năng giao tiếp và xã hội cần thiết, nâng cao chất lượng cuộc sống của trẻ.
- Dấu hiệu tự kỷ ở trẻ dưới 1 tuổi:
- Không biểu lộ niềm vui trên gương mặt;
- Thiếu tương tác qua ánh mắt;
- Không phản ứng khi được gọi tên, không quay đầu theo âm thanh hoặc không giật mình trước tiếng động lớn;
- Không quan tâm đến trò chơi mà trẻ khác thích;
- Không phát ra âm thanh như tiếng cười hoặc tiếng khóc khi có cảm xúc mạnh;
- Không sử dụng cử chỉ như vươn tay để được bế.
- Dấu hiệu tự kỷ ở trẻ từ 1 đến 2 tuổi:
- Vắng mặt các cử chỉ như chỉ tay, vẫy tay, bắt tay, tiếp xúc mắt, cười đáp lại khi tròn 12 tháng;
- Không nói bập bẹ ở 12 tháng, không sử dụng từ đơn ở 16 tháng, không nói câu hai từ ở 24 tháng;
- Khó khăn trong ngôn ngữ hoặc giao tiếp xã hội;
- Có vẻ như không quan tâm hoặc không chú ý đến người khác;
- Lặp đi lặp lại cử động cơ thể hoặc hành động cụ thể;
- Đi nhón chân hoặc không thể đi bình thường.
- Dấu hiệu tự kỷ ở trẻ từ 2 tuổi trở lên:
- Khó khăn trong việc giao tiếp với cộng đồng, thích sống trong thế giới riêng, ít tương tác với trẻ cùng lứa;
- Thích chơi với một số đồ vật cụ thể, quan sát hình dạng, màu sắc mà không quan tâm đến chức năng của chúng;
- Thiếu trí tưởng tượng trong chơi và học;
- Không thích nghi được với thay đổi trong cuộc sống hàng ngày và môi trường, yêu cầu mọi người tuân theo một lịch trình cố định;
- Có thể phản đối, không hợp tác, hoạt động quá mức, hiếu động, bốc đồng hoặc có hành vi hung hăng.
Triệu chứng tăng động giảm chú thường gặp
Các biểu hiện của rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) thường xuất hiện trước khi trẻ đến tuổi 12, và đôi khi ngay cả khi trẻ mới chỉ 3 tuổi. Các dấu hiệu của ADHD có thể dao động từ nhẹ đến nặng và có thể tiếp tục vào độ tuổi trưởng thành. Có ba loại ADHD với các triệu chứng riêng biệt:
- Thiếu chú ý: Dựa theo DSM-5, để được chẩn đoán là thiếu chú ý, người bệnh cần có ít nhất 6 trong số 9 hành vi sau, thường xuyên xuất hiện:
- Bỏ qua chi tiết, mắc lỗi sơ đẳng trong học tập hoặc công việc.
- Khó duy trì sự tập trung trong các nhiệm vụ.
- Không tập trung theo dõi khi người khác nói chuyện.
- Không theo dõi hướng dẫn, không hoàn thành nhiệm vụ học tập hoặc công việc (dễ mất tập trung).
- Vấn đề về tổ chức, quản lý thời gian kém, công việc hỗn loạn, thiếu trách nhiệm.
- Tránh các công việc đòi hỏi sự suy nghĩ liên tục.
- Thường xuyên làm mất đồ dùng cần thiết cho công việc hoặc cuộc sống hàng ngày như giấy tờ, sách, chìa khóa, ví, điện thoại.
- Dễ bị xao lãng.
- Quên các nhiệm vụ hàng ngày.
- Tăng động và bốc đồng: Để chẩn đoán loại ADHD này, cần có ít nhất 6 trong số các triệu chứng sau, thường xuyên diễn ra:
- Bồn chồn, không ngồi yên trên ghế.
- Không thể ngồi im (trong lớp học hoặc nơi làm việc).
- Chạy nhảy hoặc leo trèo ở những nơi không thích hợp.
- Không thể chơi hoặc tham gia các hoạt động giải trí một cách có trật tự.
- Nói nhiều không kiểm soát.
- Cắt ngang câu hỏi với câu trả lời.
- Khó khăn trong việc chờ đợi lượt mình.
- Làm gián đoạn hoặc can thiệp vào hoạt động của người khác.
ADHD dạng kết hợp được chẩn đoán khi có cả hai loại triệu chứng trên. Theo DSM-5, người bệnh cần thể hiện ít nhất 12 trong tổng số các hành vi (ít nhất 6 hành vi giảm chú ý và 6 hành vi tăng động, bốc đồng).
Triệu chứng của Tic và hội chứng Tourette
Rối loạn tic ở trẻ em có thể được phân loại thành hai loại chính dựa trên độ phức tạp của các biểu hiện:
- Tic đơn giản: Đây là loại rối loạn tic liên quan đến một nhóm cơ hoặc âm thanh cụ thể và đơn giản.
- Tic âm thanh đơn giảnbao gồm các hành động như thở dài, ho, lẩm bẩm, và các âm thanh khác như tặc lưỡi, hắng giọng, hoặc la hét.
- Tic vận động đơn giảnbao gồm các hành động như nháy mắt, chun mũi, nhún vai, lắc đầu, hoặc giật cơ hàm. Nếu quan sát thấy trẻ có các biểu hiện như nháy mắt, chun mũi, hoặc các triệu chứng khác không bình thường, nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ.
- Tic phức tạp: Loại này liên quan đến nhiều nhóm cơ và thường phức tạp hơn.
- Tic âm thanh phức tạpbao gồm việc nói lặp lại từ ngữ hoặc câu không phù hợp với hoàn cảnh, lặp lại lời nói của bản thân hoặc nhại theo giọng nói của người khác, cũng như nói to hoặc lẩm bẩm.
- Tic vận động phức tạpbao gồm các hành động như tự đập vào người, nhảy nhót, giậm chân, hoặc xoay tròn, đôi khi là bắt chước hành động của người khác.
Những người mắc hội chứng Tourette thường kết hợp cả tic vận động và tic âm thanh, với các triệu chứng kéo dài hơn một năm.
Nếu bạn và người thân có các vấn đề trên thì hãy liên hệ trực tiếp tới ThS. BSNT. Ngô Tuấn Khiêm – Nghiên cứu sinh – Tiến sĩ Trường Đại học Y Hà Nội – Bác sĩ giỏi tại Bệnh viện Bach Mai, để đánh giá và tư vấn biện pháp điều trị tốt nhất dành cho bạn.
Với phương châm tất cả vì sức khỏe tinh thần người Việt, lan tỏa tri thức, giúp đỡ cộng đồng nhiều nhất có thể, hàng tháng Bác sĩ có hàng trăm suất tư vấn và điều trị miễn phí cho những người có hoàn cảnh khó khăn. Nếu bạn và người thân cần sự giúp đỡ của Bác sĩ, hãy liên hệ qua SĐT: 096.248.2813.
